هرچقدر هم که صبور و محکم باشیم، لحظاتی وجود دارد که برایمان بسیار سخت و دردناک باشد. لحظاتی که حتی از فکر کردن به آن هم فرار می کنیم و اگر روزی برایمان اتفاق افتد، تا مدتها ذهنمان را مشغول خواهد کرد. خیلیها اعتقاد دارند که حتی نباید در این باره صحبت کرد. اما چیزی که حقیقت دارد، این است که مرگ حق است. آیا واقعا تا به حال به این موضوع فکر کرده ایم که اگر یکی از عزیزانمان یا حتی یک غریبه، در کنار ما لحظات آخر زندگی اش را بگذراند، باید چه کنیم؟ سخت است که بخواهیم در همان لحظات دشوار و پر استرس، به دنبال بایدها و نبایدها برویم؛ پس بهتر است خودمان را از قبل برای این لحظات غیرقابل پیش بینی، آماده کنیم.

قبل از هر چیز، حفظ آرامش ضروری است. هرچقدر هم که از قبل آمادگی چنین لحظاتی را داشته باشیم، اگر پریشان و مضطرب شویم، عملا کنترل کارها از دستمان خارج می شود و هیچ کار مفیدی برای محتضر* و خودمان نمی توانیم بکنیم. کاری که برای هر مسلمانی در لحظه ی احتضار مسلمان دیگر لازم است، این است که او را به پشت بخوابانند، طوری که کف پاهایش رو به قبله باشد. اگر یک نفر هم این کار را بکند، تکلیف از دیگران برداشته می شود.

خیلی سخت است که وقتی می دانیم قرار است یکی از عزیزانمان را از دست بدهیم، گریه نکنیم؛ اما گریه کردن نزد محتضر مکروه است. پس در چنین شرایطی، بهتر است به جای گریه کردن بیهوده در مقابل محتضر، کارهایی را که به نفع او و خودمان است را انجام دهیم.شلوغ کاری و حرف زدن زیاد هم همین حکم را دارد. پس اگر کسی در حال جان دادن است، سریع با جیغ و فریاد یا خبررسانی، دیگران را بالای سر او جمع نکرده و اطراف او را پر ازدحام نکنیم. حرف زدن زیاد نزد محتضر مکروه است.برعکس این کار، یعنی تنها گذاشتن شخص محتضر هم مکروه است. بهتر است چند نفری که البته نباید جنب و حائض باشند (بودن جنب و حائض نزد محضر هم مکروه است)، پیش او بمانند. پس اگر از چنین شرایطی وحشت داریم یا طاقت دیدن عزیزانمان در این اوضاع را نداریم یا خودمان جنب یا حائض هستیم، بهتر است کسانی را که شایسته می بینیم خبر کنیم تا شخص محتضر تنها نباشد.

یادمان باشد که اگر دوست داریم در لحظات آخر، یک خداحافظی خیلی صمیمی با محتضر داشته باشیم، او را در آغوش نگیریم؛ زیرا قرار دادن چیز سنگین روی سینه و شکم محتضر مکروه است. درست است که کنترل کردن شرایط در این لحظات کار خیلی سختی است، اما باید به این فکر باشیم که حقیقتا چه کاری به نفع شخصی است که لحظات پایانی عمرش را می گذراند؛ گریه و زاری، یا رعایت مستحبات و مکروهاتی که به آنها سفارش شده است؟

لحظات آخر را آسان تر کنیم

معمولا دیدن لحظات آخری که فرد می گذراند، برای نزدیکان دشوار و گاه غیرقابل تحمل است. به همین خاطر خوب است کسی را که در این زمینه تجربه دارد و به خودش مسلط است را خبر کنیم (البته حواسمان باشد که موجب شلوغ شدن اطراف محتضر نشویم) تا بتواند با حفظ آرامش، کارهایی را که مستحب است بر بالین او انجام شود، انجام دهد. اما اگر وقت زیادی نداریم و نمی توانیم کسی را خبر کنیم، خودمان باید دست به کار شویم.

اولین و مهم ترین کاری که به آن سفارش شده است، خواندن شهادتین (اشهد ان لا اله الا الله، اشهد ان محمداً رسول الله، اشهد ان علی ولی الله) و اقرار به دوازده امام (علیهم السلام) و سایر عقاید حقه (مثلا اعتقاد به ظهور حضرت حجت (عج)، اعتقاد به اصول دین و از این دست) بر بالین محتضر و تلقین آنها به اوست. یعنی از او بخواهیم که اینها را بگوید و مستحب است که تا لحظه ی مرگ، این عمل را تکرار کنیم.

اگر شخصی لحظات آخر را سخت می گذراند و اصطلاحا سخت جان می دهد، اگر اذیت نمی شود و مرگش تسریع نمی گردد، او را به جایی که نماز می خوانده است ببریم. این کار تا حدودی به او آرامش خواهد داد.

از کارهایی که تقریبا خیلی از ما با آن آشنا هستیم، خواندن قرآن در کنار اوست. اما خواندن بعضی سوره ها و برخی آیات، ثواب بیشتری دارد. این سوره ها را به خاطر بسپاریم: «یس»، «صافات»، «احزاب»، «آیة الکرسی»، «آیه ۵۴ سوره اعراف (ان ربکم الله…)»، «سه آیه ی آخر سوره ی بقره» و هر چه از قرآن که ممکن است.

برخی دعاها هم در این زمان سفارش شده اند که به تفصیل در مفاتیح آمده است و فرصت بیان آنها در این مطلب نمی باشد.
یادمان باشد که مرگ برای همسایه نیست و هر لحظه، همه ی ما به آن نزدیک و نزدیک تر می شویم. پس آمادگی برای مواجهه با آن، از هر جنبه ای ضروری است.

*محتضر کسی است که در حال جان دادن است.